Prof. Feliks Koneczny: Nauka a polityka

Biorącemu udział w życiu społecznym czy politycznym chodzi o osiągnięcie pewnego, szczególnego, praktycznego celu w tym niedługim i nieobszernym wycinku życia zbiorowego, jaki musi się zmieścić w danej kadencji sejmowej, w akcji pewnej organizacji, w zabiegach pewnej grupy działaczy, obliczonych na pewien czas. Wszelka czynność praktyczna, t. j. obliczona na osiągnięcie czegoś bezpośrednio, musi liczyć się z właściwym miejscem i z właściwym czasem, musi mieć oznaczony dla siebie termin, w którym coś ma być spełnione. Inaczej nic by nigdy nie było zrobionego! Może się okazać, że miejsce akcji trzeba rozszerzyć, a termin przedłużyć; ale ciaśniej czy szerzej, krócej czy dłużej, jakieś granice czasu i miejsca muszą być zakreślone, jeżeli robota nie ma zawisnąć w powietrzu, lub ugrzęznąć w ostępach „dobrych chęci”, którymi specjalnie brukowana jest Polska.

Ta nieuchronna konieczność ograniczania się pod grozą, że inaczej nie osiągnie się w ogóle niczego, należy do kardynalnych wymogów życia publicznego. Stanowi to szkołę charakterów politycznych. Ale ma to pewne strony ujemne. Zrobiono spostrzeżenie, jak ludzie, którzy przez czas długi stale zajmują się polityką aktualną, po pewnym czasie stają się mniej zdolnymi, trudniej im o inicjatywę, a co najgorsza, coraz trudniej orientują się w całości zagadnień publicznych. Rzecz prosta: stają się specjalistami, a im bardziej pragną być pożytecznymi, tym bardziej zagłębiają się w swej specjalności, w zakresie której, jako w dziedzinie swego znawstwa, chcą być pożytecznymi współobywatelom. Popadają tedy w to, co nieodłączne jest od specjalności, mianowicie, że grozi im pomniejszanie się samowiedzy związku z całością i zatrata zmysłu do wyznaczania kierunku pochodu w sposób zgodny z pochodem wszystkich innych grup, zmierzających do tego samego celu. Zagraża niebezpieczeństwo, że pośród przyjaciół politycznych mogliby jedni ruszać do lasa, a drudzy do sasa, nie zdając sobie długo sprawy z tej rozbieżności, spostrzegając się na tym dopiero, gdy już jest trochę za późno. Ileż energii i czasu można przez to stracić!

W jakiż jednak sposób utrzymać świadomość stanu i ruchu wszystkiego? Jak opanować całość sprawy, cały obszar i zakres idei, wojującej o urzeczywistnienie? Sprawy wielkie wychodzą zazwyczaj nawet poza granice państwa, a zwłaszcza za naszych czasów, gdy powiększa się coraz bardziej wzajemna zawisłość państw od siebie. A sprawy społeczne, osnuwane na kanwie międzynarodowej? A zasadnicze zagadnienia etyki w życiu publicznym, które my katolicy musimy oprzeć o Kościół uniwersalny? Czyż nie rośnie z dnia na dzień ilość kwestii, interesujących równocześnie już nie całą Europę tylko, lecz obie półkule, wszystkie części świata?

Powszechność historyczna wzmaga się z roku na rok. Jakżeż drobnymi mogą się wydawać te zabiegi, którym oddaje się aktualny polityk, mający do dyspozycji tak mało miejsca i tak mało czasu? A jednak niema innej rady, jak pracować po kawałku, w odcinkach swojego miejsca i swojego czasu. Niema innej drogi!

Od śledzenia całości, od określania stanu rzeczy pod kątem powszechności, od zastanawiania się nad początkiem i końcem spraw, od stwierdzania rodzaju kierunków, w ogóle od pilnowania, żeby szczegóły miały się do siebie tak, iżby składała się z nich zdrowa całość – od tego jest nauka. Nie bardzo troszcząc się o „aktualności”, nie dążąc do żadnego celu bezpośredniego, nie ograniczana ni miejscem ni czasem, może i powinna dać politykowi to wszystko, co gubi się w tarciu dnia.

Rozwojowi politycznemu czy społecznemu musi towarzyszyć rozwój nauki; inaczej wszystko niepewne. To też polityk aktualny winien rok w rok poświęcić choćby kilka tygodni na poinformowanie się, co nowego w nauce? Nie będzie wybitnym i wydatnym politykiem, kto zatracił całkowicie związek z nauką. Tak jest, nauka ma dla polityka bardzo doniosłe znaczenie praktyczne, w niej siła odmładzająca, w niej źródła inicjatywy!

Nauka jest znacznie bliższa życia, niż się powszechnie przypuszcza; badając kwestie oderwane, pozornie dla praktycznego życia obojętne, stanowi często tego życia podwalinę, wpływa na jego urządzenia i przemiany.

Najpierw musi być odkrycie naukowe, a potem dopiero mogą następować praktyczne wynalazki, z tego odkrycia wysnute.

Jak w naukach przyrodniczych, podobnież mają się rzeczy w naukach zajmujących się bytem człowieka, czyli w t. zw. humanistyce. O urządzenia państwowe i społeczne toczy się najpierw dyskusja naukowa, zanim wytworzą się z jej argumentów hasła wyborcze. Z natury rzeczy bywają one z reguły tym bardziej przestarzałe, im bardziej powszechnym a równym jest prawo głosowania a zwłaszcza, im młodsi są wyborcy. Ogół publiczności – z której każdy jest wyborcą – wie coś niecoś z wyników naukowych dociekań wtedy dopiero, gdy one dotrą do najpopularniejszych ulicznych wydawnictw, i to o tyle tylko, o ile „partia” uważa je za korzystne dla swojej propagandy. Tylko do poważnych wyborców mówi się poważnie, z rzetelnym przygotowaniem i na podstawach współczesnego stanu nauki.

Do niedawna były takie kraje, gdzie politycy bywali uczonymi – mianowicie, Anglia i trochę Francja. Przeżytki tego stanu rzeczy znać jeszcze, a ogół zwraca się w tych krajach w chwilach krytycznych do pozostałych jeszcze polityków starego typu. Górować atoli zaczyna nawet w Anglii typ takiego Lloyd George’a, wybitnego agitatora (a wcale nie męża stanu!) i dobitnego nieuka.

A w Polsce? Niech mi będzie wolno urwać podobnie, jak Klonowicz, który ostatnią część swego poematu zawarł w jednym zdaniu: „Strach o tej skórze pisać!”.

prof. Feliks Koneczny