Ihor Zahrebelny: Unia Lubelska oczami ukraińskiego nacjonalisty

1 lipca 2019 roku mija 450 lat od zawarcia Unii Lubelskiej. W Ukrainie ta data pozostaje w praktyce ignorowana, co można łatwo zobaczyć przeglądając internet i dostrzegając niesamowity brak odniesień do tego wydarzenia i inicjatyw jemu poświęconych. Sytuację chociaż w jakiś sposób „ratuje” organizowana przez Polski Instytut w Kijowie wystawa w stacji metro Złota Brama „Równi do równych. Wolni do wolnych”.

Nawet jeśli ktoś trzyma się podstawowej „kozackocentrycznej” wersji nowożytnej historii, Lubelska Unia odegrała w historii naszego narodu pozytywną rolę przyczyniając się do krystalizacji ówczesnej ruskiej świadomości. Wyłączenie regionów Kijowszczyzny, Wołynia, Bratysławszczyzny ze składu Wielkiego Księstwa Litewskiego i ich bezpośrednie przyłączenie do ziem Korony doprowadziło do sytuacji, w której południoworuska szlachta wyodrębniła się od wszechlitewskiej ( w ówczesnym sensie). Z drugiej strony ta szlachta otrzymała polityczny kapitał- status współtwórcy Rzeczpospolitej (co prawda nie będący nosicielem oddzielnej państwowej tradycji). To wszystko wraz z renesansową ciekawością własnej przeszłości przyczyniło się do powstania koncepcji „narodu ruskiego”.

Obchody rocznicy zawarcia Unii Lubelskiej są aktualne przede wszystkim ze względu na konieczność budowy „humanitarnych mostów”, między Ukrainą, a Polską. Dowodem na to, że takie mosty są potrzebne, aby sprostać naszym pragmatycznym interesom są ostatnie wydarzenia na arenie międzynarodowej. Jednak w kontekście rozumienia Rzeczpospolitej pojawiają się momenty przekraczające granice aktualnej pragmatyki i przywoływane są śmiałe i mające duże perspektywy wizje.

To co można nazwać „ideą Jagiellonów” ma ogromny potencjał w tworzeniu historyczno-mitologicznej podstawy dla ambitnego programu konsolidacji narodów Środkowo-Wschodniej Europy. Wybiorę najważniejsze mity jakie można oprzeć na „idei jagiellońskiej”.

Mit wspólnej przestrzeni kulturowej. Mit konsolidacji narodów Środkowo-Wschodniej Europy jako podstawa przetworzenia się w potężnego gracza geopolitycznego. Antymoskiewski mit. Europejska misja narodów Środkowo-Wschodniej Europy (uważam, że najlepiej pasują tu wydarzenia związane z obroną Wiednia).

Ale to co brzmi tak pięknie może się okazać skomplikowanym zadaniem.

Aby uczynić „ideę Jagiellonów” za atrakcyjną w regionie potrzebna jest również pewna korekta polskiej narracji historycznej. Jeśli zaś rozmawiamy o podstawowej ukraińskiej wizji nowożytnej historii, to są to prawdziwe stajnie Augiasza.

Chodzi o wizję, której fundamenty ustanowiono już na początku XVIII wieku. Kozaccy kronikarze jacy wysługiwali się Sankt Petersburgowi po „zdradzie” Mazepy. Dalej ówcześni ideolodzy aneksji przez Imperium Rosyjskie Prawobrzeża (przede wszystkim M. Bantysz-Kamenski). W XIX wieku mamy do czynienia z małoruskimi słowianofilami, a później ludowcami, których twórczość kształtowała Hruszewskiego. Potem swoje zrobiła sowiecka historiografia. Po uzyskaniu niepodległości otrzymaliśmy jakąś ludowo-radziecko-nacjonalistyczną chimerę.

Wszystko to prowadzi do sytuacji, gdy zwykłemu ukraińskiemu widzowi trudno zrozumieć, że w ekranizacji „Ogniem i Mieczem” dużą część pozytywnych bohaterów stanowią Ukraińcy i Białorusini (Rusini i Litwini). Że kniaź Jarema Wiśniowiecki delikatnie mówiąc był nie mniejszym patriotą Rusi, niż Bohdan Chmielnicki. Że pan Wołodyjowski oparty na postaci ruskiego szlachcica Jurija Wołodyjowskiego- jednego z mistrzów fechtunku Rzeczpospolitej i bohatera obrony Kamieńca Podolskiego. I tak dalej.

Na szczęście w przeciwieństwie do dydaktycznej historii, ukraińska historiografia dokonała w czasach niepodległości znaczącego przełomu. Jednak realny schemat mogący być alternatywą dla wspomnianej chimery jeszcze nie istnieje. Kiedy się pojawi to, by przekształcić je w stałe fakty świadomości historycznej potrzebne będą zasoby i czas. Wszystko to w warunkach kolejnych pytań politycznych. A patrząc na to co się dzieje na Ukrainie, trudno wierzyć, że to nadejdzie szybko.

Ihor Zahrebelny

Autor jest ukraińskim nacjonalistą, zwolennikiem idei Międzymorza.