Wojciech Trojan – Od Czeczenii do Somalilandu

Przedmiotem pracy jest ewolucja idei ochrony uchodźców w ramach urzędu Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR). Głównym celem jest zwrócenie uwagi na instytucjonalne problemy pomocy humanitarnej oraz kryzys motywacji pracujących w niej urzędników inspirowanych wartościami prawnymi i ogólnoludzkimi. Autor szuka odpowiedzi na liczne pytania, m.in.: dlaczego system ochrony i pomocy humanitarnej dla uchodźców nie funkcjonuje zgodnie z założeniami planistów ONZ? Dlaczego ochrona i pomoc dla uchodźców, która z założenia ma być humanitarna, zazwyczaj nie spełnia oczekiwanych standardów? Prowadząc dociekania, Autor porusza tak różnorodne kwestie, jak antropologia prawa i kontrola społeczna, obrzędy i przekonanie o wysokim morale międzynarodowych urzędników służby cywilnej, którzy mają pomagać uchodźcom i otaczać ich opieką. Urząd Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds.. Uchodźców, ustanowiony w 1950 r. w celu sprawowania nadzoru nad zachowaniem przez państwa standardów ustanowionych w międzynarodowych konwencjach, ukazany jest w książce jako rodzaj antropologicznego plemienia, zamkniętej sekty z kręgu cywilizacji McŚwiata. Opisując egzotycznego obcego, Autor koncentruje się na „plemieniu UNHCR”, mającym swój język, sposoby gospodarowania, system kontroli społecznej, wierzenia i obrzędy. Badania etnograficzne prowadzone na Północnym Kaukazie, a następnie w Azji Środkowej, Turcji, Donbasie oraz Rogu Afryki były swoistym rytuałem przejścia dla Autora rozprawy, który z prawnika stał się antropologiem stosującym metodę badawczą autoetnografii w odniesieniu do zjawiska ochrony uchodźców.

Tematem niniejszej książki jest XX-wieczna idea ochrony uchodźców i analiza zmian, jakie się w niej dokonały na przełomie wieków, w kontekście kultury organizacyjnej i prawnej Urzędu Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców (UNHCR). Ta „agencja” Narodów Zjednoczonych, postrzegana w kontekście misji humanitarnej, jest w rzeczywistości zorganizowana na sposób niemal wojskowy, charakterystyczny dla współczesnych firm międzynarodowych, tzw. korporacji. W pracy pokażę mechanizmy celowo ukrywane przed obserwatorami z zewnątrz, co pozwoli przeanalizować i zrozumieć przyczyny chaosu w świecie pomocy humanitarnej i dylematy wyborów cywilizacyjnych związanych z masowym napływem cudzoziemców przymuszonych do poszukiwania tzw. ochrony międzynarodowej. Celem książki jest przede wszystkim zwrócenie uwagi na problemy instytucjonalne pomocy humanitarnej oraz na kryzys motywacji pracujących w UNHCR-ze urzędników inspirowanych wartościami prawnoczłowieczymi. Pragmatycznie ważne jest udzielenie odpowiedzi na następujące pytania: dlaczego system pomocy humanitarnej dla uchodźców nie funkcjonuje tak, jak powinien, zgodnie z założeniami ONZ-owskich planistów? Dlaczego ochrona i pomoc dla uchodźców, które z założenia mają być humanitarne, zazwyczaj nie spełniają oczekiwanych standardów? Odpowiedź na powyższe pytania ma być też głosem w toczonej obecnie dyskusji, nie tylko w Polsce, o potrzebie solidarności z uciekinierami szukającymi schronienia.

Dr Wojciech Trojan – długoletni prawnik w Urzędzie Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR), etnolog. Związany z Biurem UNHCR w Warszawie. W latach 1995–2002 uczestniczył w pracach legislacyjnych związanych z krajowym systemem ochrony międzynarodowej cudzoziemców. Pracując w UNHCR i w charakterze doradcy rządowego za granicą, zajmował się kwestiami legislacyjnymi dotyczącymi migracji m.in. w Rosji, Turcji oraz Chinach. Uczestniczył w operacjach pomocowych ONZ w Somalii, Tadżykistanie, Donbasie i na Północnym Kaukazie. Od 2014 r. jako niezależny ekspert wspomaga proces przekształceń azylowych w Turcji. Autor publikacji o ochronie cudzoziemców, krajach pochodzenia przymusowych migrantów i ich kulturze z uwzględnieniem obyczajów, relacji prawa zwyczajowego i prawa stanowionego. Dr Wojciech Trojan jest również członkiem redakcji pisma „Szczerbiec. Na szlaku idei”. W Narodowym Odrodzeniu Polski należy do pokolenia tzw „starych koszul” – w latach 80-tych ub. w. kierował Komitetem Zagranicznym NOP z siedzibą w Niemczech.