Oswald Spengler – Zmierzch Zachodu

Zmierzch Zachodu (1918–1922) należy do „kultowych” współczesnych traktatów z dziedziny filozofii kultury. Autor Oswald Spengler (1880–1936), niemiecki polihistor i wizjoner, przeciwnik demokracji, konserwatysta sceptyczny wobec nazizmu po 1933 roku, w księdze tej szuka diagnozy dla świata, posługując się „morfologią historyczną”. Kultury powstają, rozkwitają i zamierają, przeradzając się w pewnym momencie w cywilizacje, czyli perfekcyjne formy kultury „wyczerpanej”. „Morfologia” kultur ma pozwalać na porównywanie ich poszczególnych etapów i przewidywanie dzięki temu biegu własnej formacji. Taki historyzm i w sumie pesymizm (w porównaniu z ideą trwałego liniowego rozwoju) nie hierarchizuje, a Zachodowi przepowiada „zmierzch” wzorem każdego innego organizmu. Te koncepcje, dla jednych genialne, dla innych dyletanckie, od bez mała stu lat budzą wielkie emocje, gdyż dotykają pytania o sens ludzkich działań, o „koniec historii” i perspektywy postępu jakkolwiek pojętego. Kto jednak nie chciałby zanurzać się w taką metafizykę dziejów, znajdzie w Zmierzchu Zachodu kompendium wiedzy i oryginalnych interpretacji ze wszystkich dziedzin od matematyki po sztukę, zapozna się z poglądem autora na „pseudomorfozę” (nowe kulturowe wino w starych bukłakach) chrześcijaństwa czy Rosji, związek matematyki z Faustem, analogie przemian w świecie Indian, Chińczyków i Hindusów, a zainspirowany tym myśleniem, odnajdzie może Unię Europejską gdzieś u kresu cesarstwa rzymskiego. W ostatecznym rozrachunku analizy i spekulacje Spenglera, nawet jeśli dyskusyjne, zapewniają ćwiczenie ze świadomości historycznej, jakiego próżno szukać w innych dziełach.

*

„Oswald Spengler nazywany „samotnym wilkiem” Konserwatywnej Rewolucji lub „Encyklopedystą prawicy” znany jest przede wszystkim jako autor monumentalnego dzieła „Upadek Zachodu”, w którym wieścił nieunikniony upadek Zachodu, ponieważ uważał, że zanikła w nim wola przetrwania, a spadek liczby urodzin u narodów europejskich wyraża „metafizyczną skłonność ku śmierci”. Nastąpił zanik kreatywności we wszystkich dziedzinach życia i zanik poczucia sacrum, wojna światowa przyniosła całkowite zwycięstwo demokracji (najpierw mieszczanie zastąpili arystokrację, potem sami zastąpieni przez proletariat), upadła zasada hierarchii, pieniądz zwyciężył honor i tradycję, Europę zaludniają pozbawieni korzeni, odcięci od prawdziwego życia mieszkańcy megalopolis. O przynależności Spenglera do Konserwatywnej Rewolucji świadczą także inne jego książki: „Pisma polityczne”, „Człowiek i technika” oraz przede wszystkim wydane w 1933 roku dzieło „Lata rozstrzygnięć”, w którym Spengler zajmuje się „białą” (demoliberalną i socjalistyczną) rewolucją światową czyli autodestrukcją Zachodu dokonaną przez motłoch i jego demoliberalnych, mieszczańskich podżegaczy. U podstaw tej „białej rewolucji” leży nienawiść, jaką do wszelkiej hierarchii, autorytetu państwa, produktywnych elit gospodarczych żywi zarówno motłoch jak i „kapitalistyczni spekulanci”. Po „białej rewolucji” nastąpi „kolorowa” rewolucja światowa, która zaatakuje Zachód z zewnątrz i dobije go”. (Tomasz Gabiś, Konserwatywna Rewolucja)

*

Człowiek, który coś znaczy, żyje w taki sposób, że jego życie jest poświęceniem dla jego idei.

Optymizm jest tchórzostwem. Urodziliśmy się w tej epoce i musimy dzielnie iść do końca drogą nam wyznaczoną. Nie pozostaje nam nic innego. Naszym obowiązkiem jest wytrwać na straconej pozycji, bez nadziei i bez ratunku. Wytrwać jak ów rzymski żołnierz, którego szkielet znaleziono przed bramą w Pompei, a który zginął, ponieważ podczas wybuchu Wezuwiusza zapomniano odwołać go z posterunku. To jest wielkość, to oznacza mieć rasę. Honorowy koniec jest jedyną rzeczą, jakiej nie można ludziom odebrać.

(Oswald Spengler)