Evita, peronizm, populizm, Argentyna

Dzięki opublikowanej przez wydawnictwo Stato książce Sławomira Dawidowskiego „Evita Perón – Pierwsza Dama Populizmu” polski czytelnik ma możliwość zapoznania się z ideologią i dokonaniami peronizmu (będącego jednym z najlepszych przykładów populizmu).

Twórcą peronizmu był Juan Peron. Jako minister pracy wprowadził on rozbudowane ustawodawstwo socjalne: przepisy BHP, place minimalne, maksymalny czas pracy, podwyżki płac, zwolnienia chorobowe, płatne czterotygodniowe urlopy, trzynastą pensje, wolną od pracy niedziele, bezpłatne lecznictwo, przerwę w pracy, odszkodowania za zwolnienia. Najbiedniejszym peroniści zapewnili żywność i noclegi. Za rządów peronistów wszystkie związki zawodowe weszły do jednej organizacji reprezentującej interesy robotników, powstało ministerstwo pracy, wprowadzono powszechne ubezpieczenia społeczne (zapewniające renty i emerytury) i sądownictwo pracy. Państwo roztoczyło kontrole nad handlem zagranicznym, wypierało zagraniczny kapitał, prowadziło politykę prorodzinną, poddało kontroli ubezpieczenia i sektor bankowy. Peroniści znacjonalizowali kolej, porty, gazownie, telekomunikacje, kopalnie, banki i giełdę. Kontroli i sterowaniu państwa został podporządkowany sektor prywatny. Państwo miało zatwierdzać umowy zawarte między pracodawcą a reprezentacją robotników. Wprowadzono tanie kredyty mieszkaniowe i program budowy tanich mieszkań dla proletariatu.

Peroniści dążyli do ustroju pośredniego między komunizmem a kapitalizmem (odrzucając obie te ideologie). Odrzucając totalitaryzm role państwa widzieli w obronie wolności jednostki i w współpracy wszystkich grup społecznych. Gwarantem nowego ustroju był prezydent mający szeroki kompetencje (między innymi mianował rektorów uniwersytetów). Z czasem kompetencje prezydenta były coraz większe (parlament przekazywał coraz to nowe kompetencje Peronowi).

W polityce zagranicznej peroniści nie angażowali się po stronie USA czy ZSRR, nie ulegali presji USA czy Wielkiej Brytanii. Utrzymywali stosunki dyplomatyczne i z USA, i z ZSRR, i z frankistowską Hiszpanią.

Motorem peronizmu i zmian ustrojowych w Argentynie była Eva Duarte. Eva, zdrobniale nazywana Evitą, urodziła się w 1919 roku biednej rodzinie jako nieślubne dziecko. Bieda, bycie nieślubnym dzieckiem, były powodem jej dyskryminacji dyskryminowana. Jako nastolatka opuściła rodzinną prowincje i przeniosła się do stołecznego Buenos Aires. Praca w teatrze nie zapewniała jej wystarczających dochodów, bieda wyniszczała jej organizm. Jako młoda dziewczyna stała się ofiarą brutalnego gwałtu dokonanego przez młodych przedstawicieli elity, skutkiem gwałtu był śmiertelny nowotwór i bezpłodność. W końcu lat trzydziestych XX wieku zaczęła robić karierę w radiu. Swoją pozycje w mediach wykorzystywała do krytyki powszechnej biedy i uprzywilejowania oligarchii- stała się obrończynią i głosem biedoty. Po kolejnym zamachu stanu związała się z Juanem Peronem który był jedną z najważniejszych postaci nowej władzy.

Evita by pomóc rzeszom biedoty powołała do życia fundacje niosącą pomoc potrzebującym. Fundacje finansowały darowizny wymuszone na prywatnych przedsiębiorcach (kto nie dawał był kontrolowany do bankructwa), transfery z budżetu, zyski z dwu dniowej pracy które odebrano robotnikom i przekazano fundacji, część zysków z loterii, darowizny zagraniczne. Fundacja miała siedzibę w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. Z jej inicjatywy Peron zostawał ojcem chrzestnym siódmego dziecka w rodzinie, rodzina dziecka dostawała dom, a okoliczni sąsiedzi prezenty. Dary fundacji Evita rozdawała osobiście. Co roku Fundacja rozdawała dzieciom paczki z słodyczami i zabawkami, organizowała wyjazdy wakacyjne dla dzieci. Fundacja niosła pomoc dzieciom, rodzinom, osobom starszym, bezrobotnym, ubogim, bezdomnym, ofiarom klęsk żywiołowych. Fundacja Evity budowała szkoły, zakłady pracy, domy mieszkalne, szpitale, schroniska dla bezdomnych, stadiony sportowe. Pielęgniarki z Fundacji Evity wyposażono w samochody terenowe by mogły docierać z pomocą na prowincje. Dzięki Evicie liczba szpitali w ciągu trzech lat wzrosła z 75 do 119, powołano szkołę pielęgniarską, stworzono ośrodki wypoczynkowe dla robotników, zwiększono fundusz ministerstwa edukacji (siedmiokrotnie), do szkół posłano dwa miliony dzieci z biednych rodzin, zmniejszono analfabetyzm o połowę, zwiększono odsetek studentów do 30% (w Europie ten odsetek wynosił 10%), wykształcono 5000 nowych nauczycieli w szkołach nauczycielskich, kształceniem objęto działaczy związkowych. Rozpropagowano piłkę nożną, zorganizowano kolonie dla setek tysięcy dzieci (w czasie koloni dzieci leczono i obdarowywano ubraniami). Młodszym robotnikom zapewniono naukę na na uniwersytecie robotniczym (z absolwentów rekrutowano nowe kadry administracji). Fundacja Evity wybudowała trzy miasteczka uniwersyteckie, ponad 5000 szkół, 50 ośrodków kształcenia zawodowego. Evita decydowała o polityce państwa, wszyscy chcieli u niej lobbować, nieustannie była obecna w mediach komentując bieżącą sytuacje polityczną, nakręcała swoim fanatyzmem reformy Perona. „W 1950 roku w Fundacji było zatrudnionych 14.000 osób. W tym 6 tysięcy pracowników budowlanych i 26 księży”. Fundacja rozdawała co roku pół miliona maszyn do szycia, 400 tysięcy par butów, 200 tysięcy garniturów. Fundacja wspierała też finansowo misje w Azji, Afryce i Izraelu. Peroniści doprowadzili do aktywizacji społecznej Argentyńczyków. Proletariat argentyński uwierzył że jest wstanie wziąć odpowiedzialność za państwo. Upowszechniono solidaryzm, Argentyńczycy nauczyli się współpracować ze sobą. Peron zapewnił awans społeczny rzeszom młodych zdolnych proletariuszy.

W 1946 roku Evita doprowadziła do równouprawnienia nieślubnych dzieci. Równocześnie tworzyła ośrodki dla samotnych matek z dziećmi i propagowała zawieranie małżeństw przez pary żyjące w konkubinacie. W 1947 roku Evita doprowadziła do politycznego równouprawnienia kobiet, kobiety zyskały prawa wyborcze. W 1949 Evita złożyła partie kobiet która jako jedna z dwóch peronistycznych partii uczestniczyła w wyborach. Partia otworzyła tysiące ośrodków dla kobiet, które stały się ośrodkami kształcenia i działalności społecznopolitycznej.

Argentyna w XX wieku była krajem milionów ubogich imigrantów. Cały majątek kraju monopolizowało kilkanaście rodzin oligarchów. Obcy kapitał kontrolował ponad 60% przemysłu argentyńskiego o transferował 33% zysków zagranicę. Argentyńczycy, mający złe doświadczenia z amerykańskim imperializmem i dużą populacje imigrantów niemieckich, podczas II wojny światowej sympatyzowali z Państwami Osi. Reformy społeczne peronizmu wzbudziły gniew oligarchii i USA. Amerykanie usiłowali poprzez swoją agenturę (sojusz oligarchów, konserwatystów, żydów i komunistów) obalić Perona. Antyklerykalizm anty peronistów w początkach peronizmu zmusił kościół katolicki do poparcia peronistów.

Po zdobyciu władzy przez Perona Evita zapewniła swoim krewnym najważniejsze urzędy w kraju. Sama żyła w przepychu, mając olbrzymią garderobę i ogromne ilości biżuterii. Peroniści wprowadzili ustawę o ochronie dobrego imienia prezydenta (ustawa przewidywała surowe kary łącznie z karą śmierci). Zakazano agitacji politycznej na uniwersytetach. Aresztowano sędziów Sądu Najwyższego którzy nie akceptowali reform. Jawnie kontrolowano rozmowy telefoniczne. Opozycjonistów więziono lub zmuszano do emigracji. Nieposłusznych wyrzucano z pracy. Nagradzano za lojalność wobec Perona i prześladowano nie lojalnych wobec prezydenta. Evita niszczyła aktywność społeczną oligarchii. Peroniści podporządkowali sobie media, wydawali własne dzienniki. Opozycyjna prasa była prześladowana (dochodziło do ataków terroru kryminalnego wobec niej). Arystokracji i oligarchii nienawidzili z pobudek klasowych.

W 1950 nastąpiło drastyczne pogorszenie stanu zdrowia Evity (przyczyną był rak macicy będący skutkiem brutalnego gwałtu jakiego była ofiarą w młodości). Wraz z gaśnięciem jej życia i ogromnymi cierpieniami rozpoczął się zmierzch peronizmu. W 1951 przed śmiercią Evity opozycja usiłowała doprowadzić do zamachu stanu. Zamach się załamał, Evita uzbroiła w tajemnicy wiernych jej robotników w 1500 karabinów maszynowych i 5000 pistoletów automatycznych. W 1952 Evita zmarła. W Argentynie rozpoczął się kryzys gospodarczy. Peron pocieszał się w objęciach 14 latki. Pomimo wszystko w demokratycznych wyborach peroniści zyskiwali stabilną większość. Peroniści narzucili Argentynie religijny kult Evity. Kościół katolicki krytykował taką politykę. Katolicy zaczęli organizować swoją opozycje. W 1955 Peron rozpoczął prześladowania katolików. Peroniści zabronili wydawania prasy katolickiej, zalegalizowali prostytucje, znieśli święta religijne, zlikwidowali lekcje religii, w konstytucji zapisali laicyzacje i opodatkowali kościół. Antykościelną nagonkę popierała Partia Kobiet. Demonstracje opozycji policja rozpędzała siłą. Biskupów popierających opozycje wygnano z Argentyny. Księży związanych z opozycją zamknięto w więzieniach. Wobec antykatolickiej agresji peronistów Watykan obłożył Perona i jego rząd ekskomuniką. Dochodziło nawet do podpaleń kościołów i budynków kościelnych. W 1955 Peron rozpoczął liberalizacje. Zdymisjonował ekstremistów, zwolnił więźniów politycznych, zezwolił na wydawanie katolickiego dziennika, dopuścił kapitał zagraniczny i opozycje do mediów, zawarł porozumienie z kościołem. W tym też roku zamach wojskowy odebrał władze Peronowi. Peron uciekł z Argentyny, peroniści podjęli walkę. Nowe władze w 1956 zakazały używania słów kojarzących się z poprzednią władzą (w tym imienia Evita), zniszczyły pomniki związane z peronizmem, zniszczyły archiwalia i książki związane z peronizmem. Skonfiskowano majątek Perona i Fundacji, peroniści byli więzieni. Peroniści stworzyli liczne organizacje terrorystyczne. W 1972 wojskowi oddają władze. W wyniku demokratycznych wyborów, po 17 latach, Peron wraca do władzy. W 1974 Peron umiera. Prezydentem republiki zostaje trzecia żona Perona Isabelita. Sprawowała ona rządy za pomocą szwadronów śmierci Alianza Anticomunista Argentina. Od władzy odsuną ją w 1976 kolejny przewrót wojskowy.

Ksiażka dostępna w projekcie Archipelag.org.pl – KUP TERAZ!

Jan Bodakowski