Giovanni Gentile: Państwo Faszystowskie

Państwo faszystowskie, w odróżnieniu od nacjonalistycznego, jest kreacją całkowicie duchową. I jest i Państwem narodowym, ponieważ sama akcja, z punktu widzenia faszystowskiego, realizuje się w duchu i nie jest presupozycją. Naród nie jest nigdy ukształtowany, tak samo, jak Państwo, które jest tym samym Narodem w konkretności swej politycznej formy. Państwo jest zawsze in fieri. I całe w naszych rękach. Stąd nasza wielka odpowiedzialność.

Ale to Państwo, które się realizuje w świadomości i woli indywiduum, nie jest siłą, narzucającą się z góry, nie mogącą mieć z masą ludową tego samego stosunku, jaki był presuponowany przez nacjonalizm, który spajając Państwo z Narodem i uczyniwszy z tego ostatniego, już egzystującą istotność, której nie trzeba było tworzyć, lecz tylko poznać; wyczuł potrzebę posiadania klasy kierującej, przede wszystkim o charakterze intelektualnym, która wyczuwałaby tę istotność, jaka powinna była być poznana, zrozumiana, oszacowana, wywyższona. Zresztą, autorytet Państwa nie był wytworem, ale presupozycją, nie mógł zależeć od społeczeństwa; a nawet na odwrót, społeczeństwo zależało od Państwa i od autorytetu, które winno było uznać, jako warunkowość istoty tego życia, poza którym spostrzegłoby samo, wpierw czy później, ze nie może żyć.

Państwo nacjonalistyczne było wskutek tego Państwem arystokratycznym, które miało potrzebę budowania się w sile, czerpanej z własnego źródła dla zwaloryzowania siebie w masie.

Państwo faszystowskie jest natomiast Państwem ludowym; i w tym znaczeniu Państwem par excellence demokratycznym.

Stosunek z Państwem, i nie z tym lub owym obywatelem, lecz z każdym obywatelem, mającym prawo uważać się za takiego, jest tak ścisły, jak wskazaliśmy powyżej; że Państwo, istnieje o tyle, o ile je uczyni istniejącym obywatel. Stąd wypływa, iż ukształtowanie Państwa jest ukształtowaniem świadomości jednostek czyli masy, w której potencji spoczywa jego potencja. Stąd powstaje potrzeba Partii i wszystkich instytucji propagandowych i wychowawczych według politycznych i moralnych ideałów Faszyzmu, które Faszyzm urzeczywistnia dla osiągnięcia, aby myśl i wola jednego, a jest nim Duce, stała się myślą i wolą misy. Stąd wypływa ogromny problem, dla którego Faszyzm czuje się zobowiązanym skupić w kadrach Partii i instytucjach cały naród, począwszy od najmłodszych. Problem ogromny, rozwiązanie, którego stwarza nieskończone trudności, tak niemal przez niemożliwość przystosowania wielkich mas do wymogów partii élite, moralnej awangardzie wielkich mas, które tylko powoli, po przez wieki wychowują się i reformują; jak również przez niemożliwe do uniknięcia dualizmy, istniejące między akcją rządu i akcją partii, mimo usiłowania stworzenia jednolitości dyscypliny, trudnej wówczas, gdy organizacja partii rozszerza się do proporcji, równających się prawie Państwu. Problem trudny też na skutek niebezpieczeństwa na jakie jest narażona, każda władza inicjatywy i postępu, gdy wszystkie indywidua są zamknięte w sieciach mechanizmu, który pomimo, że jest ożywiony przez jedynego ducha istniejącego w centrum, nie jest jednak w stanie nie dać osłabnąć i zamrzeć każdemu ruchowi wolności i autonomii na skutek odległości jaka jest między centrum a peryferią.

Giovanni Gentile

Fragment z „Źródła i doktryna faszyzmu”. Materiał o charakterze historycznym i edukacyjnym.