George Orwell: Rok 1984 i totalna kontrola

Korytarz cuchnął gotowaną kapustą i starymi wycieraczkami. Na jednym jego końcu przypięto do ściany kolorowy plakat, za duży do eksponowania pod dachem. Przedstawiał tylko ogromną, szeroką na dobry metr twarz — twarz mężczyzny w wieku około czterdziestu pięciu lat, z bujnym wąsem, o surowych rysach, ale przystojną. Winston skierował się w stronę schodów. Nie było sensu podchodzić do windy. Nawet w najlepszych czasach rzadko działała, a obecnie, w ramach oszczędności podczas przygotowań do Tygodnia Nienawiści, za dnia wyłączano prąd. Winston mieszkał na siódmym piętrze, a ponieważ miał wrzodziejący żylak nad prawą kostką, wchodził powoli, zatrzymując się kilka razy po drodze. Na każdym piętrze ze ściany naprzeciw drzwi windy spoglądał plakat z ogromną twarzą. Był to jeden z tych tak zmyślnie zrobionych portretów, że gdziekolwiek człowiek się ruszył, wzrok mężczyzny z plakatu podążał za nim. WIELKI BRAT PATRZY NA CIEBIE, głosił napis pod nim.

W mieszkaniu soczysty głos odczytywał listę liczb, które miały coś wspólnego z wytopem surówki. Dobiegał z prostokątnej, podobnej do zmatowiałego lustra płyty, która osadzona była w ścianie po prawej. Winston przekręcił gałkę i głos nieco przycichł, ale słowa wciąż były wyraźne. Urządzenie to (zwane teleekranem) można było ściszyć, ale nie sposób było całkowicie go wyłączyć. Podszedł do okna — drobna, mizerna postać, której wątłość podkreślał niebieski kombinezon, partyjny mundur. Włosy miał bardzo jasne, twarz z natury rumianą, skórę szorstką od chropowatego mydła, tępych żyletek i mroźnej zimy, która się niedawno skończyła.

Świat na zewnątrz, nawet przez zamknięte okno, zionął chłodem. W dole, na ulicy, lekkie podmuchy wiatru wzbijały wirujące kłęby kurzu oraz strzępów papieru i chociaż świeciło słońce, a niebo było błękitne, wszystko wydawało się bezbarwne. Wszystko oprócz porozlepianych wszędzie plakatów. Czarnowąse twarze spoglądały zewsząd. Jedna z fasady domu naprzeciwko. WIELKI BRAT PATRZY NA CIEBIE, oznajmiał podpis, a ciemne oczy świdrowały oczy Winstona. Niżej, na poziomie ulicy, spazmatycznie łopotał na wietrze inny plakat, naderwany w rogu, na przemian odsłaniając i zasłaniając pojedyncze słowo: ANGSOC. W oddali przemykał między dachami śmigłowiec. Na chwilę zawisł w powietrzu jak ścierwica mięsówka, po czym odleciał łukiem. Był to patrol policyjny zaglądający ludziom w okna. Jednak te patrole były nieistotne. Istotna była tylko Policja Myśli.

Za plecami Winstona głos z teleekranu wciąż paplał o surówce i przekroczeniu dziewiątego planu trzyletniego. Teleekran przekazywał informacje w obie strony. Wychwytywał każdy dźwięk głośniejszy od cichego szeptu; co więcej, w polu widzenia metalowej płyty Winston był nie tylko słyszany, ale i widziany. Oczywiście nikt nie wiedział, czy jest akurat podglądany. To, jak często i wedle jakich reguł Policja Myśli podłączała się do czyjegoś urządzenia, pozostawało w sferze domysłów. Możliwe nawet, że przez cały czas obserwowała wszystkich. W każdym razie mogła się podłączyć do dowolnego urządzenia nadawczoodbiorczego, kiedy tylko chciała. Trzeba było żyć — i żyło się — z nawyku, który przerodził się w instynkt, z założeniem, że każdy dźwięk, który się wydaje, może zostać podsłuchany, a każdy ruch, z wyjątkiem wykonywanych w kompletnej ciemności — szczegółowo przeanalizowany.

Winston trzymał się tyłem do teleekranu. Tak było bezpieczniej, choć — jak dobrze wiedział — również z pleców można było wiele wyczytać. Odległe o kilometr Ministerstwo Prawdy, jego miejsce pracy, potężny, biały gmach, górowało nad brudną panoramą miasta. To jest Londyn, pomyślał z nieokreślonym niesmakiem, główne miasto Pasa Startowego Jeden, trzeciej pod względem zaludnienia prowincji Oceanii. Próbował wydobyć jakieś wspomnienie z dzieciństwa, które powiedziałoby mu, czy Londyn zawsze tak wyglądał. Czy zawsze ciągnęły się tu szeregi sypiących się dziewiętnastowiecznych domów o ścianach podpartych belkami, oknach pozatykanych kartonem i dachach połatanych arkuszami blachy falistej, z chylącymi się we wszystkie strony murkami ogrodów? I leje po bombach, w których wirował pył skruszonych tynków, a sterty gruzu porastała wierzbówka, oraz miejsca, gdzie bomby zniwelowały większy teren i gdzie wyrosły kolonie lichych, przypominających kurniki drewnianych chat? Ale na nic się to zdało, nic nie pamiętał, z dzieciństwa nie pozostało nic oprócz ciągu jasno rozświetlonych obrazów bez żadnego tła i w większości niezrozumiałych.

Ministerstwo Prawdy — w nowomowie Minprawd — zaskakująco się różniło od wszystkich innych budynków w polu widzenia. Był to ogromny piramidalny gmach ze lśniącego białego betonu, wznoszący się, taras po tarasie, trzysta metrów w powietrze. Z miejsca, gdzie stał Winston, można było odczytać umieszczone na jego białej fasadzie trzy hasła Partii:

WOJNA TO POKÓJ

WOLNOŚĆ TO NIEWOLA

Chodziły słuchy, że w Ministerstwie Prawdy są trzy tysiące pokoi nad poziomem ziemi i tyle samo pod ziemią. W Londynie były tylko trzy inne podobne budynki porównywalnej wielkości. Tak bardzo dominowały nad okoliczną architekturą, że patrzącemu z dachu Bloku Zwycięstwa rzucały się w oczy wszystkie cztery jednocześnie. Były siedzibami czterech ministerstw, pomiędzy które rozdzielony był cały aparat władzy: Ministerstwa Prawdy, które zajmowało się wiadomościami, rozrywką, edukacją i sztuką, Ministerstwa Pokoju, które parało się wojną, Ministerstwa Miłości, które stało na straży pokoju i porządku, oraz Ministerstwa Obfitości, które odpowiadało za sprawy gospodarcze. Ich nazwy brzmiały w nowomowie: Minprawd, Minpax, Minmił i Minobfit.

Ministerstwo Miłości budziło prawdziwą grozę. Gmach ten w ogóle nie miał okien. Winston nigdy nie postawił w nim nogi, a nawet nie zbliżył się na mniej niż pół kilometra. Można tam było wejść tylko w sprawach urzędowych, a i wtedy dopiero po długim kluczeniu w labiryncie drutu kolczastego, stalowych drzwi i ukrytych gniazd karabinów maszynowych. Nawet prowadzące do zewnętrznych barier ulice patrolowali wyposażeni w przegubowe pałki gorylowaci strażnicy w czarnych mundurach.

George Orwell

Fragment z „Rok 1984”. Tłumaczenie (nowy przekład): Andrzej Jankowski, Wydawnictwo Rebis, 2022. Zachęcamy do zakupu i lektury!